विवाहपूर्व करार म्हणजे काय : तुमच्या नात्यात आर्थिक सुरक्षा कशी मिळवावी? | What is a Prenuptial Agreement : How to get financial security in your relationship?

 

विवाहपूर्व करार काय आहे आणि त्याचे फायदे काय

     विवाह ही फक्त एक सामाजिक संस्था नसून, दोन व्यक्तींमधील जबाबदाऱ्या, विश्वास आणि आर्थिक भागीदारीचाही एक महत्त्वाचा करार असतो. अनेकदा विवाहानंतर आर्थिक वाद किंवा मालमत्तेविषयीच्या गैरसमजांमुळे नातेसंबंधांमध्ये ताण निर्माण होतो. याच पार्श्वभूमीवर, "विवाहपूर्व करार" म्हणजेच Prenuptial Agreement ही संकल्पना समोर येते.

विवाहपूर्व कराराद्वारे विवाह करण्याआधीच दोन्ही जोडीदार आपापल्या आर्थिक जबाबदाऱ्या, हक्क, कर्जाचे वाटप, मालमत्तेचे हक्क, आणि घटस्फोटासारख्या परिस्थितीतील नियम स्पष्टपणे ठरवू शकतात. हा करार केवळ संपत्तीच नव्हे, तर दोघांच्या मानसिक शांततेसाठीही महत्त्वाचा ठरतो.

या लेखात आपण विवाहपूर्व करार म्हणजे काय, त्याचे फायदे, तोटे, भारतातील कायदेशीर स्थिती आणि तो तयार करताना घ्यावयाची काळजी याविषयी सविस्तर माहिती घेणार आहोत.       

विवाहपूर्व करार म्हणजे काय?

विवाहपूर्व करार एक कायदेशीर करार असतो, जो विवाहाच्या अगोदर दोन व्यक्तींनी केलेला असतो. या कराराद्वारे दोन्ही जोडीदार त्यांच्या संपत्तीचे वितरण, कर्जाची जबाबदारी, पाळणपोषण इत्यादी बाबी ठरवतात. या कराराचे मुख्य उद्दीष्ट म्हणजे घटस्फोट किंवा इतर अप्रत्याशित परिस्थितींच्या वेळी दोन्ही व्यक्तींसाठी कायदेशीर प्रक्रियेसाठी एक मार्गदर्शक ठरवणे.

विवाहपूर्व कराराचे फायदे

1. आर्थिक पारदर्शकता
   विवाहपूर्व करारामुळे दोघांची आर्थिक स्थिती स्पष्ट होऊ शकते. प्रत्येक व्यक्तीच्या संपत्तीची आणि कर्जाची माहिती दिल्याने नंतर कोणत्याही गैरसमजातून वाद निर्माण होऊ शकत नाही.

2. संपत्तीचे संरक्षण
   काही व्यक्ती विवाहपूर्व कराराद्वारे आपल्या पूर्वीच्या संपत्तीचे किंवा व्यवसायाचे संरक्षण करतात. हे खासकरून अशा लोकांसाठी उपयुक्त ठरते ज्यांचा विवाहपूर्वी मोठा व्यवसाय किंवा संपत्ती असते.

3. घटस्फोटाच्या वेळी संपत्तीचे वितरण
   जर कोणत्याही कारणामुळे घटस्फोट झाला, तर विवाहपूर्व करारामुळे संपत्तीचे वितरण अधिक सोप्या पद्धतीने होऊ शकते. यामुळे दोन्ही जोडीदारांना त्यांच्या हक्कांसाठी संघर्ष न करता निर्णय घेता येतो.

4. कर्जाची जबाबदारी स्पष्ट करणे
   विवाहपूर्व करारामुळे प्रत्येक व्यक्तीच्या कर्जाची जबाबदारी स्पष्ट होऊ शकते. हे दोन्ही जोडीदारांसाठी फायदेशीर असते, कारण त्यांना माहित असते की कोणते कर्ज कोणाच्या जबाबदारीत येईल.

5. धक्कादायक घटनांच्या वेळी स्पष्टता
   मृत्यू, अपघात किंवा इतर धक्कादायक परिस्थिती घडल्यास काय करायचं, याबद्दल करारामध्ये स्पष्टता असू शकते. यामुळे दोन्ही व्यक्तींना मानसिक शांती मिळते.

भारतातील कायदेशीर स्थिती

भारतात विवाहपूर्व कराराला कायदेशीर मान्यता मिळवणे थोडे कठीण आहे. भारतात Indian Contract Act, 1872 प्रमाणे विवाहपूर्व करारांचा स्वीकार केला जाऊ शकतो, पण त्याला न्यायालयात कायदेशीर वैधता मिळवण्यासाठी अनेक गोष्टी तपासल्या जातात. एकतर, हा करार दोन्ही पक्षांच्या संमतीने, स्वतंत्रपणे आणि न्यायसंगत असावा लागतो.

भारतामध्ये विवाहपूर्व कराराची कायदेशीर स्थिती

भारतामध्ये विवाहपूर्व करारांना स्पष्ट कायदेशीर मान्यता नाही, कारण भारतीय कायद्यानुसार विवाह एक सामाजिक आणि पवित्र करार मानला जातो. परंतु, असे करार Indian Contract Act, 1872 अंतर्गत मान्य केले जातात, फक्त त्यांना कायदेशीर वैधता मिळवण्यासाठी काही अटी असतात.

विवाहपूर्व कराराचा उपयोग मुख्यतः संपत्तीचे आणि आर्थिक हक्कांचे वितरण ठरवण्यासाठी केला जातो, परंतु भारतात हा करार केवळ कायदेशीर रूपाने अधिकृत होण्यासाठी खालील गोष्टी योग्य असाव्यात:

1. स्वतंत्र संमती
   दोन्ही पक्षांनी या करारावर स्वेच्छेने सहमती दिली पाहिजे. दबावाखाली किंवा अन्यायकारक परिस्थितीत केलेला करार मान्य केला जाऊ शकत नाही.

2. न्यायालयीन प्रक्रिया
   या करारांना न्यायालयासमोर सादर केल्यानंतर ते मान्य होऊ शकतात, परंतु न्यायालय प्रत्येक कराराच्या अटींची तपासणी करते आणि त्या अटी न्यायसंगत असाव्यात.

3. अत्यधिक एकतर्फी अटींचा निवारण
   जर करारात एकतर्फी अटी असतील, ज्या एक पक्षाच्या फायद्याच्या असतील, तर न्यायालय त्या अटी फेटाळू शकते.

भारतामध्ये विवाहपूर्व कराराला किती महत्त्व आहे?

भारतामध्ये विवाह पूर्व करारांचा स्वीकार जरी प्रचलित नसला तरी, हा करार वापरणारे लोक त्याचा फायदे मानतात, खासकरून जेव्हा दोन्ही पार्टनर्स आर्थिकदृष्ट्या स्वतंत्र असतात, किंवा दोन्हींच्या व्यवसायांचा सहभाग असतो. यामुळे, संपत्तीचे संरक्षण, कर्जाची जबाबदारी, घटस्फोटानंतरच्या स्थितीचा व्यवस्थापन यासाठी मदत होऊ शकते.

विवाहपूर्व कराराच्या काही तोटे

1. सामाजिक दृष्टिकोन
   अनेक व्यक्ती विवाहपूर्व कराराला योग्य मानत नाहीत, आणि याचा समाजातील प्रभाव देखील होऊ शकतो.

2. न्यायालयाचा निर्णय
   न्यायालयाने विवाहपूर्व कराराची वैधता तपासून त्याला मान्यता दिलीच पाहिजे. न्यायालयाला अशा करारात एकतर्फी, अन्यायकारक किंवा दबावाखाली असलेल्या अटी असू शकतात.

3. कधीकधी अतिरिक्त गुंतागुंतीचे असू शकते
   कधी कधी, विवाहपूर्व करार तयार करण्याच्या प्रक्रियेमध्ये दोन्ही पक्षांमध्ये इतर मुद्द्यांवर संघर्ष होऊ शकतो.

विवाहपूर्व करार करताना योग्य ती काळजी

विवाहपूर्व करार हा एक महत्त्वाचा कायदेशीर दस्तऐवज असतो, आणि त्याच्याशी संबंधित काही महत्वाच्या बाबींची काळजी घेतली पाहिजे. विवाहपूर्व करार करताना योग्य काळजी घेतल्यास भविष्यातील वाद टाळता येऊ शकतात आणि दोन्ही पक्षांना सुरक्षेची भावना मिळते.

1. प्रत्येकाच्या वकिलाचा सल्ला घेणे

विवाहपूर्व करार तयार करण्यापूर्वी, दोन्ही पक्षांनी स्वतंत्रपणे वकिलांचा सल्ला घेतला पाहिजे. वकिलांच्या सल्ल्याने कराराच्या प्रत्येक अटींचे कायदेशीर प्रभाव समजून घेतले जाऊ शकतात आणि योग्य प्रकारे अटींवर चर्चा केली जाऊ शकते. हे दोन्ही पक्षांसाठी सुरक्षिततेचे सुनिश्चित करते.

2. स्पष्ट आणि पारदर्शक करार

विवाहपूर्व करार तयार करताना, त्यात सर्व अटी आणि शर्ती स्पष्ट आणि पारदर्शक असाव्यात. प्रत्येक गोष्ट स्पष्टपणे मांडली जाऊ शकते, जसे संपत्तीचे वितरण, कर्जाची जबाबदारी, पाळणपोषणाचे निर्णय इ. यामुळे भविष्यातील कोणत्याही गैरसमजातून वाद निर्माण होणार नाही.

3. लिखित करार ठेवणे

संपूर्ण करार लिखित स्वरूपात ठेवणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. हा करार दोन्ही पक्षांनी सही करून त्यावर पूर्ण संमती दर्शवली पाहिजे. लिखित करारामध्ये प्रत्येक गोष्ट जरी लहान असली तरी, ती सुस्पष्टपणे दिली पाहिजे. यामुळे दोन्ही पक्षांना भविष्यातील कोणत्याही कायदेशीर कारवाईसाठी पुरावा मिळतो.

विवाहपूर्व कराराच्या तयारीत या बाबींची काळजी घेणे, या कराराची कायदेशीर सुरक्षा आणि दोन्ही पक्षांच्या हिताचे रक्षण करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण ठरते.

निष्कर्ष

विवाहपूर्व करार एक महत्त्वपूर्ण कायदेशीर साधन आहे, जे विवाहाच्या सुरुवातीला दोन्ही व्यक्तींच्या आर्थिक बाबी स्पष्ट करण्यास मदत करते. यामुळे, संपत्तीचे संरक्षण, कर्जाची जबाबदारी आणि घटस्फोटानंतरच्या परिस्थितीचा व्यवस्थापन सोपे होऊ शकते. विवाहपूर्व करारामुळे दोन्ही पार्टनर्सला मानसिक शांतता आणि कायदेशीर संरक्षण मिळते.

भारतात, जरी विवाहपूर्व कराराला अधिकृत कायदेशीर मान्यता मिळवण्यासाठी काही अटी आणि निकष असले तरी, त्याचे फायदे अनेक लोकांना लक्षणीय ठरतात, विशेषतः जेव्हा दोन्ही जोडीदार आर्थिकदृष्ट्या स्वतंत्र असतात.

जर तुम्ही आणि तुमचा पार्टनर आपल्या भविष्यातील आर्थिक बाबी स्पष्ट करू इच्छिता आणि संभाव्य वाद टाळू इच्छिता, तर विवाहपूर्व करार तयार करण्याचा विचार करा. वकिलांचा सल्ला घेऊन, स्पष्ट, पारदर्शक आणि कायदेशीर दृषटिकोनातून करार तयार करण्याने तुमच्या नात्याला सुरक्षिततेची आणि विश्वासाची भावना मिळवून देईल.

FAQs  "विवाहपूर्व करार"

1. विवाहपूर्व करार म्हणजे काय?

विवाहपूर्व करार हा एक कायदेशीर दस्तऐवज आहे जो दोन व्यक्तींनी विवाहाच्या अगोदर तयार केला असतो. या कराराद्वारे, जोडीदार आपापल्या संपत्तीचे वितरण, कर्जाची जबाबदारी आणि इतर आर्थिक बाबी ठरवू शकतात.

2. विवाहपूर्व कराराचे फायदे कोणते?

विवाहपूर्व करारामुळे आर्थिक पारदर्शकता, संपत्तीचे संरक्षण, घटस्फोटाच्या वेळी सोप्या प्रक्रियेसाठी मदत, कर्जाची जबाबदारी स्पष्ट करणे, आणि धक्कादायक घटनांमध्ये काय करायचं यावर मार्गदर्शन मिळते.

3. भारतात विवाहपूर्व करार कायदेशीर मान्यता मिळवण्यासाठी काय आवश्यक आहे?

भारतामध्ये विवाहपूर्व कराराला कायदेशीर मान्यता मिळवण्यासाठी दोन्ही पक्षांची स्वतंत्र संमती, न्यायालयाच्या तपासणीची आवश्यकता, आणि करारातील अटी न्यायसंगत असाव्यात लागतात.

4. विवाहपूर्व करार तयार करताना काय काळजी घ्यावी?

विवाहपूर्व करार तयार करताना, दोन्ही पक्षांनी स्वतंत्रपणे वकिलांचा सल्ला घेतल्यास, करार स्पष्ट आणि पारदर्शक असावा, आणि सर्व गोष्टी लिहित ठेवल्या पाहिजेत. यामुळे भविष्यातील वाद टाळता येतात.

5. विवाहपूर्व करार घटस्फोटाच्या वेळी कसा मदत करतो?

विवाहपूर्व करार घटस्फोटाच्या वेळी संपत्तीचे वितरण सोपे करते. या करारामुळे दोन्ही जोडीदारांना त्यांच्या हक्कांसाठी संघर्ष न करता निर्णय घेता येतो.

6. विवाहपूर्व करार तयार करताना कोणते मुद्दे विचारात घ्यावेत?

विवाहपूर्व करार तयार करताना, संपत्तीचे वितरण, कर्जाची जबाबदारी, पाळणपोषणाचे निर्णय, आणि इतर महत्त्वाच्या बाबींचा समावेश करावा लागतो. तसेच, करार स्पष्ट आणि न्यायसंगत असावा.

7. विवाहपूर्व करार बनवण्याचे नुकसान काय असू शकते?

विवाहपूर्व करारामुळे काही लोकांना समाजिक दृष्टिकोनातून नकारात्मक भावना येऊ शकतात. तसेच, या कराराला न्यायालयाच्या मान्यतेची आवश्यकता असू शकते, आणि कधी कधी, तयार करताना दोन्ही पक्षांमध्ये मतभेद होऊ शकतात.

8. विवाहपूर्व करार आणि विवाहाच्या पवित्रतेवर काय परिणाम होतो?

विवाहपूर्व करार विवाहाच्या पवित्रतेवर परिणाम करु शकतो, कारण काही लोक याला विश्वासाच्या अभावाचे चिन्ह मानतात. तथापि, योग्य पद्धतीने तयार केलेला करार दोन्ही पक्षांच्या हिताचे रक्षण करतो.

9. विवाहपूर्व करार केल्याने कायदेशीर सुरक्षा मिळवता येते का?

हो, विवाहपूर्व करारामुळे दोन्ही पार्टनर्सला कायदेशीर सुरक्षा मिळवता येते. हा करार भविष्यातील वाद, संपत्तीचे वितरण, कर्जाची जबाबदारी आणि अन्य कायदेशीर अडचणी दूर करण्यासाठी उपयुक्त ठरतो.

10. भारतात विवाहपूर्व कराराचा स्वीकार सामान्य आहे का?

भारतामध्ये विवाहपूर्व करारांचा स्वीकार कमी प्रमाणात आहे, परंतु अशा करारांचा उपयोग करणारे लोक त्याचे फायदे अनुभवतात, विशेषतः जेव्हा दोन्ही पार्टनर्स आर्थिकदृष्ट्या स्वतंत्र असतात.