महिलांना घटस्फोटासाठी कोणते विशेष हक्क आहेत? Hindu Marriage Act 1955 Sec 13 संपूर्ण माहिती | What special rights do women have for divorce? Hindu Marriage Act 1955 Sec 13 Full Information

 

हिंदू विवाह अधिनियम 1955 – घटस्फोटासाठी महिलांसाठी विशेष आधार (Sec 13)

हिंदू विवाह अधिनियम 1955 (Hindu Marriage Act 1955) हा भारतीय वैवाहिक कायद्यातील एक महत्त्वाचा टप्पा आहे, ज्यामध्ये पती आणि पत्नीला घटस्फोट घेण्यासाठी कायदेशीर आधार प्रदान केले आहेत. विशेषतः महिलांसाठी या कायद्यात काही विशेष तरतुदी (Special Grounds for Divorce for Women) करण्यात आल्या आहेत, ज्या त्यांना अन्यायकारक किंवा त्रासदायक विवाहसंबंधातून मुक्त होण्याचा हक्क देतात.

या ब्लॉगमध्ये आपण Sec 13 अंतर्गत महिलांना मिळणारे घटस्फोटाचे विशेष अधिकार, त्यामागची कारणे आणि महत्त्वाचे उदाहरणे सोप्या भाषेत समजून घेणार आहोत. जर तुम्ही वैवाहिक कायदे, महिलांचे हक्क किंवा घटस्फोटाचे कायदेशीर आधार जाणून घेण्याच्या शोधात असाल, तर हा लेख तुमच्यासाठी अत्यंत उपयुक्त ठरणार आहे.

सामान्य आधार (General Grounds for Divorce) – पती आणि पत्नी दोघांसाठी समान

1. Adultery (व्यभिचार) – पती/पत्नीने विवाहबाह्य संबंध ठेवले असतील.

2. Cruelty (क्रूरपणा) – मानसिक किंवा शारीरिक छळ झाल्यास.

3. Conversion (धर्मातंर) – धर्म बदलल्यास.

4. Insanity (वेडेपणा) – मानसिक रोग असल्यास.

5. Desertion (त्याग / विरक्ति) – पती/पत्नीने विवाहसंबंध तोडून वेगळं राहणं सुरू केल्यास.

6. Leprosy (कुष्ठरोग) – संक्रमित कुष्ठरोग असल्यास.

7. Venereal Disease (व्हेनिरियल रोग) – लैंगिक रोग झाल्यास.

8. Renunciation (संन्यास) – पतीने संन्यास घेतल्यास.

9. Presumption of Death (मृत्यूचा अंदाज) – सात वर्षांपासून कोणतीही खबर नसल्यास.

विशेष आधार – फक्त पत्नीला मिळणारे अधिकार (Special Grounds for Wife under Sec 13)

1. कायदापूर्व बहुपत्नीत्व (Pre-Act Polygamous Marriage)

• जर पतीच्या दुसऱ्या पत्नी जिवंत असेल आणि त्याच्याशी वैध विवाह झाला असेल, तर पत्नीला घटस्फोटासाठी अर्ज करता येतो.

• महत्त्वाचं: दुसरी पत्नी हयात किंवा घटस्फोट न घेतलेली असावी.

उदाहरण:

एका प्रकरणात, एका पुरुषाने दोन लग्न केले. एका पत्नीनं घटस्फोटाची याचिका केली, पण दुसरी पत्नी नंतर घटस्फोटित झाली. कोर्टाने याचिका फेटाळली कारण अर्ज करताना दुसरी पत्नी हयात नव्हती.

2. बलात्कार, अनैसर्गिक संबंध वा व्याभिचार (Rape, Sodomy, Bestiality)

• विवाहानंतर पती दोषी आढळला तर पत्नी घटस्फोट मागू शकते.

• या आधारावर स्त्रीला मानसिक व शारीरिक सुरक्षिततेसाठी न्याय मिळू शकतो.

3. देखभाल आदेशानंतर सहवास न करणे (Non-Resumption of Cohabitation After Maintenance Order)

• CrPC Sec 125 किंवा Hindu Adoption & Maintenance Act 1956, Sec 18 अंतर्गत जर पतीला देखभाल भरण्याचा आदेश दिला गेला असेल, आणि एक वर्षानंतरही सहवास पुन्हा झाला नसेल, तर घटस्फोटासाठी याचिका करता येते.

4. विवाहाचे खंडन (Repudiation of Marriage – Amendment 1976)

• जर मुलीचा विवाह वयाच्या 15 वर्षांपूर्वी झाला असेल, तर ती 18 वर्षे पूर्ण होईपर्यंत विवाह नाकारू शकते.

• तोंडी, लेखी किंवा वागणुकीतून विवाह नाकारल्याचे स्पष्ट झाले तरी पुरेसे ठरते.

निष्कर्ष (Conclusion)

Hindu Marriage Act, Sec 13 अंतर्गत महिलांसाठी हे विशेष आधार त्यांना वैवाहिक जीवनातील अन्याय, अत्याचार किंवा अन्य अडचणींमधून मुक्त होण्याची संधी देतात. महिलांनी आपले कायदेशीर अधिकार जाणून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. Hindu Marriage Act 1955 Sec 13 अंतर्गत महिलांसाठी उपलब्ध असलेले विशेष घटस्फोटाचे आधार हे एक महत्त्वाचे कायदेशीर संरक्षण आहे. विवाहात अन्याय, अत्याचार, फसवणूक किंवा मानसिक-शारीरिक त्रास सहन करणाऱ्या महिलांना या तरतुदींमुळे स्वतःचा आत्मसन्मान आणि हक्क जपण्याची संधी मिळते.

सामान्य कारणांव्यतिरिक्त पतीकडून बलात्कार, अनैसर्गिक संबंध, बहुपत्नीत्व, देखभाल आदेशानंतरही सहवास न होणे किंवा अल्पवयीन विवाहाचे खंडन यासारखी परिस्थिती उद्भवली असल्यास, महिलांनी योग्य कायदेशीर सल्ला घेऊन घटस्फोटासाठी अर्ज करण्याचा विचार करावा.

FAQs: 

1. Hindu Marriage Act 1955 Sec 13 अंतर्गत महिलांसाठी कोणते विशेष घटस्फोटाचे आधार आहेत?

Hindu Marriage Act 1955 च्या Sec 13 मध्ये महिलांसाठी काही विशेष घटस्फोटाचे आधार दिले आहेत, ज्यात बलात्कार, अनैसर्गिक संबंध, देखभाल आदेशानंतर सहवास न होणे, आणि अल्पवयीन विवाहाचे खंडन यासारखी कारणे समाविष्ट आहेत. महिलांना या आधारांवर घटस्फोटाची याचिका दाखल करण्याचा हक्क आहे.

---

2. कायदापूर्व बहुपत्नीत्व (Pre-Act Polygamous Marriage) म्हणजे काय?

कायदापूर्व बहुपत्नीत्व म्हणजे, जर पतीच्या दुसऱ्या पत्नी जिवंत असेल आणि विवाह आधीच झाला असेल, तर पत्नीला घटस्फोटाची याचिका दाखल करण्याचा हक्क आहे. यासाठी दुसरी पत्नी हयात असणे किंवा घटस्फोट न घेतलेली असावी.

---

3. बलात्कार, अनैसर्गिक संबंध किंवा व्याभिचारामुळे घटस्फोट घेता येतो का?

होय, Hindu Marriage Act 1955 Sec 13 अंतर्गत, जर पतीने विवाहानंतर बलात्कार, समलैंगिक किंवा अनैसर्गिक संबंध ठेवले असतील, तर पत्नी घटस्फोट मागू शकते. हे एक गंभीर आधार आहे जो महिलांना मानसिक आणि शारीरिक सुरक्षितता मिळवण्यासाठी मदत करतो.

---

4. "Non-Resumption of Co-habitation After Maintenance Order" म्हणजे काय?

"Non-Resumption of Co-habitation After Maintenance Order" म्हणजे, जर पतीला देखभाल आदेश दिला गेला असेल (CrPC Sec 125 किंवा Hindu Adoption & Maintenance Act 1956 Sec 18 अंतर्गत), आणि एक वर्षानंतरही सहवास पुन्हा सुरू झाला नाही, तर पत्नी घटस्फोटासाठी याचिका दाखल करू शकते.

---

5. विवाहाचे खंडन (Repudiation of Marriage) कायदेशीर आहे का?

होय, Hindu Marriage Act 1955 Sec 13 च्या 1976 च्या सुधारणेनुसार, 15 वर्षाच्या वयाच्या आधी केलेल्या विवाहाचे खंडन किंवा नकार देण्याचा हक्क फक्त महिलांना आहे. 18 वर्षाच्या वयापर्यंत त्यांना हा नकार लेखी किंवा तोंडी देण्याचा अधिकार आहे.

---

6. हिंदू विवाह अधिनियम 1955 Sec 13 अंतर्गत घटस्फोटासाठी कायदेशीर प्रक्रिया कशी आहे?

Hindu Marriage Act 1955 Sec 13 अंतर्गत घटस्फोट घेण्यासाठी, संबंधित पक्षांनी एक आधार सादर करावा लागतो आणि त्यानंतर न्यायालयात याचिका दाखल करणे आवश्यक आहे. कायदेशीर प्रक्रिया सुरू झाल्यानंतर, संबंधित कागदपत्रांची पडताळणी आणि सुनावणी होईल.

---

7. हिंदू विवाह अधिनियम 1955 मध्ये महिलांसाठी घटस्फोटाचे हक्क कसे प्राप्त करू शकतात?

Hindu Marriage Act 1955 Sec 13 मध्ये महिलांना विशेष घटस्फोटाचे हक्क दिले आहेत. या हक्कांचा उपयोग करून महिलांना त्यांच्या वैवाहिक जीवनातील अन्याय, अत्याचार किंवा अन्य अडचणींमधून मुक्त होण्याची संधी मिळते.

---

8. हिंदू विवाह अधिनियम 1955 Sec 13 चे कायदेशीर आधार कोणते?

Hindu Marriage Act 1955 Sec 13 चे कायदेशीर आधार मध्ये पती/पत्नीचा व्यभिचार, क्रूरपणा, धर्म बदलणे, मानसिक रोग, त्याग, कुष्ठरोग आणि इतर कारणांचा समावेश आहे. या आधारांवर घटस्फोटासाठी याचिका दाखल केली जाऊ शकते.